پیشگفتار
ایران پیشینه پزشکی دیرپایی دارد و گنجینه میراث طبی آن به گذشته های بسیار دور باز می گردد . عصر زرین پزشکی ایران از سده نهم تا چهاردهم میلادی به درازا کشید 1. طی این دوره برخی از چهره های بسیار برجسته پزشکی ایران از جمله رازی نشو و نما یافتند . محمد ابن ذکریای رازی (331- 251 هـ . ق /926-865 م ) که در اروپا به رازس (Rhazes) اشتهار یافت مولف کتاب مشهور الحاوی می باشد . آنچه در این نوشتار عرضه میشود افزون بر شرح کوتاهی از زندگی رازی به برخی از مفاهیم گوش ,گلو, بینی و حنجره در کتاب الحاوی می پردازد .
رازی در سال 251 هـ .ق/865 میلادی در ری به دنیا آمد . رازی بزرگترین طبیب بالینی طب اسلامی در دوره میانه محسوب می شود . آگوست مولر (1892-1848 م) خاور شناس آلمانی از او بعنوان خلاق ترین و نوآورترین دانشور عصرمیانه نام برده است. رازی شخصیت علمی چند بعدی داشته است . در ابتدا به تحصیل موسیقی پرداخته ، پس از آن در سن 30 سالگی به کیمیاگری روی آورده و سرانجام نسبتاً در اواخر دوره زندگی خود دانش پزشکی را آموخته و به طبابت پرداخته است. چندین نوآوری از جمله کشف الکل ، تهیه اسید سولفوریک وساختن نخ بخیه از روده حیوانات را به رازی نسبت داده اند . معلم او در طب و احتمالاً فلسفه پزشک نامی ایران علی ابن ربن طبری بوده است . علی ابن ربن طبری مولف کتاب معروف فردوس الحکمه می باشد که در سال 236 هـ .ق/850 میلادی نگاشته است .
رازی مدتی در زادگاه خود, ری و پس از آن در بغداد ریاست بیمارستان را به عهده داشته و به آموزش دانشجویان پزشکی می پرداخته است .افزون بر این مولفی پر کار بوده بطوری که خود می نویسد سالانه حدود 000/20 صفحه می نوشته است .او پانزده سال را صرف تالیف کتاب الحاوی نمود به گونه ای که یکی از بزرگترین دایره المعارف پزشکی به زبان عربی را نگاشت . الحاوی بعنوان یک کتاب مرجع در مراکز علمی جهان آن روز تا سده هفدهم میلادی تدریس می شده است . الحاوی ابتدا در سال 1297 هـ .ق به لاتین ترجمه و پس از آن به سایر زبانها برگردانده شد6- 4 .کتاب الحاوی در 22 جلد منتشر شده که متاسفانه تاکنون همه مجلدات آن به زبان فارسی برگردانده نشده بجز آنکه اخیراً دو جلد آن ترجمه و انشار یافته است .
برخی از مباحث گوش , گلو , بینی و حنجره در کتاب الحاوی رازی :
در کتاب ارزنده الحاوی, رازی جنبه های گوناگون بیماریها را به طرز شایسته ای بحث نموده است بعلاوه او 33 شرح حال جالب بیمارانی که به وی مراجعه کرده اند نیز با دقتی اعجاب انگیز و کم نظیر نگاشته است .
*یک مورد اوتیت مزمن میانی عارضه دار
راضی در کتاب الحاوی با دقتی وصف ناپذیر علایم و نشانه های بیماری که دچار عفونت مزمن گوش میانی بوده و پس از آن دچار التهاب مننژ (مننژیت) شده را بیان کرده است .رازی می نویسد که بیمار مذکور روز سوم بیماری خود به وی مراجعه نموده و دچار اوتیت مزمن بوده است که بدنبال آن مبتلا به مننژیت شده و سرانجام فوت کرده است .
به روایت رازی :" من بیمار را روز سوم بیماری اش معاینه نمودم . او از سردرد شدید ، نورگریزی و قرمزی چشم رنج می برد ".
*آلرژی بینی
شاید رازی نخستین پزشکی باشد که نشانه های رینیت آلرژیک را شرح داده است . وی نوشته است که این بیماران دچار انسداد ، آبریزش ، خارش بینی و عطسه می باشند . رازی به ارتباط بین استشمام گلها (گل سرخ) و بروز علایم مذکور اشاره کرده است . همچنین نوشته است که حساسیت بینی ممکن است فصلی باشد و در بهار تشدید شود .
*خارج کردن جسم خارجی از گلو
رازی در کتاب الحاوی به شرح بیماری می پردازد که دچار گیر کردن جسم خارجی در گلو بوده (بلع زالو) و وی به کمک ابزار ویژه ای آنرا خارج ساخته است 4و7و8 .
*مهار خونریزی بینی
رازی در کتاب الحاوی کاربرد فشار بر روی پره های بینی بعنوان اقدام اولیه برای کنترل خونریزی بینی را ذکر کرده است . وی پیشنهاد نموده که می توان بمنظور مهار خونریزی بینی از گلوله های پنبه ای که در داخل حفرات بینی جای داده می شود سود جست 4و 7و 8 .
*سرکوب سرفه با دارو
رازی برای سرکوب سرفه بیماران درموارد مناسب از مشتقات تریاک بمقدار لازم استفاده می کرده است 4و 7و 8 .
*غرغره کردن در گلو دردها
رازی برای کاهش درد در گلو دردها ,غرغره گلو (برای نمونه با لعاب اسفرزه)را توصیه کرده است 4 و 7 و 8 .
علاوه بر بیماریهای گوش گلو و بینی ، رازی به جراحی های این رشته نیز پرداخته است برای نمونه به دو مورد آن اشاره میشود :
*تراکئوستومی :
در کتاب الحاوی ، رازی روش تراکئوستومی را به شیوه ای توصیف نموده است که با آنچه امروز انجام می شود شباهت بسیار زیادی دارد . او انجام تراکئوستومی را برای مواردی که در اثر انسداد راه هوایی حیات بیمار در معرض مخاطره قرار می گیرد توصیه کرده است8 .
*جراحی ترمیمی صورت ، لب ، بینی و گوش :
رازی در الحاوی به جراحی های ترمیمی نیز پرداخته است او خاطر نشان کرده است که اینگونه اعمال جراحی باید در مواردی انجام شود که بتوان ظاهر طبیعی را به عضو برگرداند8 .
منابع :
1- Ebrahimrejad H: Medicine , Public Health and Qajar State , Patterns of Medical Modernization in Nineteenth Century , Iran , P: 5 , Lei den- Boston , Brill Publication . 2004
2- Ullmann M: Islamic Medicine , PP : 43-44 , Edinburgh University Press , UK , 1994 .
3- Nasr S H : Science and Civilization in Iran , PP : 46, 196-206 Second Edition , the Islamic Texts Society , Cambridge , UK , 1987.
4- Najmabadi M: History of Medicine in Iran after Islam , PP : 324-442 , Tehran University Press , Third Persian Ed ., Tehran 2000 .
5- Salim Khan M: Islamic Medicine , P: 19, Rout ledge & Kegan Paul , London – England , 1986.
6- Nasr S T : Iran's Immortality , PP: 280-281 , Kiyhan Press , Tehran , 1971 .
7- Azizi M H :The ENT Implications in the Razi's Medical Work , Bulletin of the Society of Ear, Nose , Throat & Head and Neck Surgery of Iran, P:13, Vol .11 No .110, 2004 .
8- Mohaghegh M: Collected Texts and articles on the History of Medicine and Medical Ethics in Islam and Iran, PP : 365-6 , 352-4 , Soroush Press , Tehran , 1995 .
متخصص گوش،حلق و بيني-تهران*
ایران پیشینه پزشکی دیرپایی دارد و گنجینه میراث طبی آن به گذشته های بسیار دور باز می گردد . عصر زرین پزشکی ایران از سده نهم تا چهاردهم میلادی به درازا کشید 1. طی این دوره برخی از چهره های بسیار برجسته پزشکی ایران از جمله رازی نشو و نما یافتند . محمد ابن ذکریای رازی (331- 251 هـ . ق /926-865 م ) که در اروپا به رازس (Rhazes) اشتهار یافت مولف کتاب مشهور الحاوی می باشد . آنچه در این نوشتار عرضه میشود افزون بر شرح کوتاهی از زندگی رازی به برخی از مفاهیم گوش ,گلو, بینی و حنجره در کتاب الحاوی می پردازد .
رازی در سال 251 هـ .ق/865 میلادی در ری به دنیا آمد . رازی بزرگترین طبیب بالینی طب اسلامی در دوره میانه محسوب می شود . آگوست مولر (1892-1848 م) خاور شناس آلمانی از او بعنوان خلاق ترین و نوآورترین دانشور عصرمیانه نام برده است. رازی شخصیت علمی چند بعدی داشته است . در ابتدا به تحصیل موسیقی پرداخته ، پس از آن در سن 30 سالگی به کیمیاگری روی آورده و سرانجام نسبتاً در اواخر دوره زندگی خود دانش پزشکی را آموخته و به طبابت پرداخته است. چندین نوآوری از جمله کشف الکل ، تهیه اسید سولفوریک وساختن نخ بخیه از روده حیوانات را به رازی نسبت داده اند . معلم او در طب و احتمالاً فلسفه پزشک نامی ایران علی ابن ربن طبری بوده است . علی ابن ربن طبری مولف کتاب معروف فردوس الحکمه می باشد که در سال 236 هـ .ق/850 میلادی نگاشته است .
رازی مدتی در زادگاه خود, ری و پس از آن در بغداد ریاست بیمارستان را به عهده داشته و به آموزش دانشجویان پزشکی می پرداخته است .افزون بر این مولفی پر کار بوده بطوری که خود می نویسد سالانه حدود 000/20 صفحه می نوشته است .او پانزده سال را صرف تالیف کتاب الحاوی نمود به گونه ای که یکی از بزرگترین دایره المعارف پزشکی به زبان عربی را نگاشت . الحاوی بعنوان یک کتاب مرجع در مراکز علمی جهان آن روز تا سده هفدهم میلادی تدریس می شده است . الحاوی ابتدا در سال 1297 هـ .ق به لاتین ترجمه و پس از آن به سایر زبانها برگردانده شد6- 4 .کتاب الحاوی در 22 جلد منتشر شده که متاسفانه تاکنون همه مجلدات آن به زبان فارسی برگردانده نشده بجز آنکه اخیراً دو جلد آن ترجمه و انشار یافته است .
برخی از مباحث گوش , گلو , بینی و حنجره در کتاب الحاوی رازی :
در کتاب ارزنده الحاوی, رازی جنبه های گوناگون بیماریها را به طرز شایسته ای بحث نموده است بعلاوه او 33 شرح حال جالب بیمارانی که به وی مراجعه کرده اند نیز با دقتی اعجاب انگیز و کم نظیر نگاشته است .
*یک مورد اوتیت مزمن میانی عارضه دار
راضی در کتاب الحاوی با دقتی وصف ناپذیر علایم و نشانه های بیماری که دچار عفونت مزمن گوش میانی بوده و پس از آن دچار التهاب مننژ (مننژیت) شده را بیان کرده است .رازی می نویسد که بیمار مذکور روز سوم بیماری خود به وی مراجعه نموده و دچار اوتیت مزمن بوده است که بدنبال آن مبتلا به مننژیت شده و سرانجام فوت کرده است .
به روایت رازی :" من بیمار را روز سوم بیماری اش معاینه نمودم . او از سردرد شدید ، نورگریزی و قرمزی چشم رنج می برد ".
*آلرژی بینی
شاید رازی نخستین پزشکی باشد که نشانه های رینیت آلرژیک را شرح داده است . وی نوشته است که این بیماران دچار انسداد ، آبریزش ، خارش بینی و عطسه می باشند . رازی به ارتباط بین استشمام گلها (گل سرخ) و بروز علایم مذکور اشاره کرده است . همچنین نوشته است که حساسیت بینی ممکن است فصلی باشد و در بهار تشدید شود .
*خارج کردن جسم خارجی از گلو
رازی در کتاب الحاوی به شرح بیماری می پردازد که دچار گیر کردن جسم خارجی در گلو بوده (بلع زالو) و وی به کمک ابزار ویژه ای آنرا خارج ساخته است 4و7و8 .
*مهار خونریزی بینی
رازی در کتاب الحاوی کاربرد فشار بر روی پره های بینی بعنوان اقدام اولیه برای کنترل خونریزی بینی را ذکر کرده است . وی پیشنهاد نموده که می توان بمنظور مهار خونریزی بینی از گلوله های پنبه ای که در داخل حفرات بینی جای داده می شود سود جست 4و 7و 8 .
*سرکوب سرفه با دارو
رازی برای سرکوب سرفه بیماران درموارد مناسب از مشتقات تریاک بمقدار لازم استفاده می کرده است 4و 7و 8 .
*غرغره کردن در گلو دردها
رازی برای کاهش درد در گلو دردها ,غرغره گلو (برای نمونه با لعاب اسفرزه)را توصیه کرده است 4 و 7 و 8 .
علاوه بر بیماریهای گوش گلو و بینی ، رازی به جراحی های این رشته نیز پرداخته است برای نمونه به دو مورد آن اشاره میشود :
*تراکئوستومی :
در کتاب الحاوی ، رازی روش تراکئوستومی را به شیوه ای توصیف نموده است که با آنچه امروز انجام می شود شباهت بسیار زیادی دارد . او انجام تراکئوستومی را برای مواردی که در اثر انسداد راه هوایی حیات بیمار در معرض مخاطره قرار می گیرد توصیه کرده است8 .
*جراحی ترمیمی صورت ، لب ، بینی و گوش :
رازی در الحاوی به جراحی های ترمیمی نیز پرداخته است او خاطر نشان کرده است که اینگونه اعمال جراحی باید در مواردی انجام شود که بتوان ظاهر طبیعی را به عضو برگرداند8 .
منابع :
1- Ebrahimrejad H: Medicine , Public Health and Qajar State , Patterns of Medical Modernization in Nineteenth Century , Iran , P: 5 , Lei den- Boston , Brill Publication . 2004
2- Ullmann M: Islamic Medicine , PP : 43-44 , Edinburgh University Press , UK , 1994 .
3- Nasr S H : Science and Civilization in Iran , PP : 46, 196-206 Second Edition , the Islamic Texts Society , Cambridge , UK , 1987.
4- Najmabadi M: History of Medicine in Iran after Islam , PP : 324-442 , Tehran University Press , Third Persian Ed ., Tehran 2000 .
5- Salim Khan M: Islamic Medicine , P: 19, Rout ledge & Kegan Paul , London – England , 1986.
6- Nasr S T : Iran's Immortality , PP: 280-281 , Kiyhan Press , Tehran , 1971 .
7- Azizi M H :The ENT Implications in the Razi's Medical Work , Bulletin of the Society of Ear, Nose , Throat & Head and Neck Surgery of Iran, P:13, Vol .11 No .110, 2004 .
8- Mohaghegh M: Collected Texts and articles on the History of Medicine and Medical Ethics in Islam and Iran, PP : 365-6 , 352-4 , Soroush Press , Tehran , 1995 .
متخصص گوش،حلق و بيني-تهران*
پزشك عمومي-شيراز**
براي مطالعه بيشتر به آدرس زير مراجعه نماييد
The Otorhinolaryngologic Concepts as Viewed byRhazes and AvicennaMohammad-Hossein Azizi MD;Arch Iranian Med 2007; 10 (4): 552 – 555
1 comment:
hnke ax haye khodetoon nist?
ax az tambre ghadimi hast.
Post a Comment